Xin nói thẳng là mình không hề thích viết về mụn (cũng như mấy vấn đề tương tự như spf, viêm da hay gì gì đó). Vì nó rất… chán, và cũng có cả tỉ người viết rồi. Viết đúng thì dễ, viết hay mới khó. Những dạng bài như thế này, thường khó lòng màh không gây buồn ngủ :)) vì nó là sự thật, không thể thêu dệt được. Mình sẽ cố gắng viết hay, nhưng lỡ màh có không hay thì thôi kệ các bạn. Hahaa…
Bài sẽ không có hình minh hoạ sự thật trần trụi đâu :)) Vì trong quá trình đào lại vấn đề này, mình đã tự tra tấn bản thân bằng không biết bao nhiêu là hình hoa to hoa nhỏ hoa đỏ hoa vàng rồi =.= nên mình cũng sẽ không ngược đãi thị giác các bạn :)) Mình đính kèm từ khoá bằng tiếng Anh, ai cần mục sở thị thì cứ hỏi “anh” Google hen.
Một số “thuật ngữ” tiếng Việt trong bài là của mình, vì mình không tìm ra cách gọi thống nhất trong các tài liệu mình tiếp cận được. Một số quan điểm đưa ra là của riêng mình, vì mình cảm thấy nhiều vấn đề mọi người cũng chưa thống nhất về “căn bệnh ngàn năm” này. Từ mụn trong loạt bài này, nếu đứng một mình, được hiểu là mụn trứng cá thông thường (có cùng cơ chế phát sinh như bài dưới đây nêu ra).
Kỳ 1: LÀM QUEN VÀ GỌI ĐÚNG TÊN NHAU ;)
Mụn thì ai cũng “biết qua” rồi, vì trong cả đời người hiếm ai màh chưa từng bị cái từ giản đơn vỏn vẹn có 3 chữ này làm cho sầu khổ bi thống (hẳn nhiên không phải từ “yêu” rồi :))). Tuy nhiên không phải ai cũng biết rõ cơ chế hình thành của những “người bạn” này, càng khó lòng gọi đúng tên từng đứa trong nhóm đáng ghét này. Mình cảm thấy các bạn hơi bị lạm dụng cụm từ “mụn bọc”. Rất nhiều người than phiền với mình rằng bị mụn bọc, nhưng mình có thể cam đoan quá nửa số đó, thậm chí 2/3 số đó, chưa từng bị mụn bọc trong đời! Không phải cứ muốn là có đâu, đừng tưởng bở! :v
Mụn, hiểu nhanh nhất, là khi ống/nang lông của bạn bị tắc nghẽn bởi bã nhờn/dầu và tế bào chết. Chính xác thì, đây chỉ mới là trạng thái vi mụn (microcomedo/microcomedones). Vi mụn có thể nằm yên như vậy một ít giờ/ít ngày cho đến nhiều ngày, nhiều tuần, nhiều tháng. Da bạn, nhìn bề ngoài vẫn ngon nghẻ hơn khối đứa. Cho đến một ngày đẹp trời nọ, chả hiểu bạn cãi nhau với người yêu, hay lỡ ăn nhiều hơn một quả ớt, hay sắp tới kỳ đèn đỏ, hay tấm vé số mới dò thấy lệch có 10 số thì thành độc đắc, hay gì gì đó… Vì thế màh tế bào bạch cầu đang đi tuần lăng quăng hớn hở đột nhiên lại cảm thấy khó ở trong người. Hàng tuần lễ nó đã phớt lờ cái vi mụn xinh xắn kia, giờ thành ra ngứa mắt quá. Nên bạch cầu quyết định tống khứ em vi mụn kia đi. Cuộc chiến xảy ra. Bùm chéo! Mặt bạn thành bãi chiến trường!
I – Phân loại và cách gọi tên
Thế là có mụn, nhề? Mụn nhìn thấy rõ trên da – lúc này mới được đường hoàng gọi là MỤN nhoé! Vi mụn có thể phát triển thành 6 loại và 3 cấp độ mụn như sau:
- Mụn đầu đen (blackhead) và mụn đầu trắng (whitehead)
- Mụn sưng đỏ (papule) và mụn mủ (pustule)
- Mụn bọc cứng (nodule) và mềm (cyst)
(1) Mụn đầu đen: tức là khi lỗ chân lông có mụn trú ngụ mở. Mụn tiếp xúc với không khí và bị ô-xy hoá trở nên đen ở phần đầu.
(2) Mụn đầu trắng: lỗ chân lông chứa mụn đóng, nên bạn nhìn thấy mụn có màu trắng hoặc hơi ngà ngà.
Đây là thể nhẹ nhất của mụn trứng cá. Nếu bạn chỉ bị 2 loại này, đời vẫn còn đẹp lắm hen ;)
(3) Mụn sưng đỏ: lỗ chân lông bị kích ứng, tình trạng viêm nhiễm xảy ra dẫn đến mụn sưng to lên, có màu đỏ hoặc hồng và lẩn sẩn, sờ vào thấy cứng.
(4) Mụn mủ: bề ngoài nhìn giống như sự kết hợp “đầy ác ý” của mụn đầu trắng và mụn sưng đỏ. Đây cũng là loại mụn đã có viêm nhiễm, mụn to mềm, chứa mủ trắng hoặc vàng, bao quanh bởi viền đỏ.
Tình trạng viêm nhiễm nặng hơn dẫn đến mụn bọc. Tổ chức mụn lúc này nằm sâu dưới da, thường là gây đau nhức cho thân chủ.
(5) Mụn bọc cứng: tổn thương rộng, đỏ và cứng.
(6) Mụn bọc mềm: tổn thương rộng, mềm, chứa nhiều mủ. Có thể trông giống như vết rộp do phỏng.
II – Đánh giá tình trạng mụn
Có 3 cấp độ.
(1) Nhẹ: nếu bạn có ít hơn 20 mụn đầu trắng hoặc/và đầu đen, ít hơn 15 mụn viêm nhiễm, hoặc tổng số ít hơn 30 tổn thương mụn các loại. Cấp độ này thường được điều trị bằng các loại dược/mỹ phẩm bôi ngoài da không cần sự chỉ định của bác sỹ. Và thường mất khoảng 8 tuần để thấy thay đổi rõ rệt.
(2) Trung bình: nếu bạn có từ 20 đến 100 mụn đầu trắng hoặc/và đầu đen, 15 đến 50 mụn viêm nhiễm, hoặc tổng số 30 đến 125 tổn thương mụn các loại. Thường thì bạn sẽ được kê toa cả thuốc uống và thuốc bôi kể từ cấp độ này. Thời gian để cải thiện tình hình thường là từ 4 tuần đến 4 tháng. Và mình luôn phải lặp đi lặp lại rằng: bạn có thể sẽ thấy cái mặt tiền của mình còn bung bét hơn trước khi thấy tiến triển lạc quan.
(3) Nặng: cấp độ này thường dành cho những trường hợp có nhiều mụn bọc (cả cứng và mềm). Mụn có thể chuyển màu đỏ sậm hoặc thậm chí tím sậm. Khả năng tránh được sẹo mụn bọc là rất rất thấp. Mụn bọc cần sự can thiệp của bác sỹ hoặc/và thuốc uống kê toa. Tự xử lý ở nhà chỉ khiến tình trạng tồi tệ hơn, đau đớn hơn và viêm nhiễm lan rộng hơn.
III – Lưu ý
Mình thấy nhiều bài viết xếp cả sợi bã nhờn và mụn thịt vào danh mục mụn luôn. Bề ngoài thì có vẻ giống thật đấy, vì cả 2 loại này nhìn qua thì đều có vẻ là “bất thường” của làn da. Tuy nhiên…
(1) Đừng nhẫm lẫn sợi bã nhờn (sebaceous filament) với mụn đầu đen.
(2) Đừng nhầm lẫn mụn thịt (milium/milia) với mụn đầu trắng.
Mụn thịt hay mụn sữa là thể nang nhỏ cứng, màu trắng, chứa các tế bào da chết bị tắc nghẽn ngay dưới bề mặt biểu bì. Mụn thịt không phải là mụn trứng cá. Loại rối loạn này không gây hại gì, không gây đau đớn, ngoại trừ yếu tố thẩm mỹ. Mụn thịt có thể tự tiêu, cũng có thể nằm trên da trong nhiều năm liền, hoặc có thể bong đi nhờ thuốc/dầu bôi ngoài da, lể hoặc đốt laser. Nếu bạn chọn tác động ngoại lực, mình khuyên nên đốt laser. Đừng tự nặn cũng đừng để người khác “cày” mặt bạn lên =.= vì khả năng để lại sẹo lâu dài là rất cao.
Thế, nhé! Dự trù các phần tiếp theo như sau:
Kỳ 2 – Nguyên nhân gây mụn
Kỳ 3 – Bản đồ mụn
Kỳ 4 – Dinh dưỡng
Kỳ 5 – Chăm sóc
Chắc hết rồi đó. Hic, nhiều kỳ quá thiệt là… kỳ mà!!! :)))
photos by A Banker’s Secret, “The Complete Human Body” (bản tiếng Việt) của bác sĩ Alice Roberts
